Nie każdy wniosek o wszczęcie egzekucji przerywa bieg przedawnienia

Czynnością przerywającą bieg przedawnienia co do zasady jest wniosek o wszczęcie egzekucji. Jest to czynność zmierzająca bezpośrednio do zaspokojenia roszczenia. Wniosek o wszczęcie egzekucji wywoła skutek w postaci przerwy biegu przedawnienia roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym jednak o tyle o ile będzie pochodził od wierzyciela, którego osobę wskazuje tytuł egzekucyjny i na rzecz którego temu tytułowi została nadana klauzula wykonalności. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.

Czy nabywając w toku postępowania egzekucyjnego wierzytelność objętą tytułem wykonawczym, cesjonariusz może korzystać z przerwy przedawnienia, jaką spowodował wniosek cedenta o wszczęcie egzekucji?

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy wskazał w wyroku z 25 sierpnia 2016 r. (sygn. akt II Ca 431/16), że przerwa biegu terminu przedawnienia roszczenia spowodowana złożeniem przez pierwotnego wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego (art. 123 § 1 k.c.), które zostało następnie nabyte w drodze umowy cesji wierzytelności, nie odniesie skutku wobec cesjonariusza nie biorącego udziału w postępowaniu egzekucyjnym (tak samo: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2016 r., sygn. akt III CZP 29/16).

Trwające po dacie umowy przelewu, postępowanie egzekucyjne nie jest już postępowaniem wszczętym w celu zaspokojenia wierzyciela objętego tytułem wykonawczym. Nabywca wierzytelności, który przez umowę przelewu uzyskuje wyłącznie prawo do wierzytelności objętej dotychczasowym tytułem wykonawczym, a nie uprawnienie do kontynuowania wszczętego wcześniej przez inny podmiot postępowania egzekucyjnego. Powinien on, po uzyskaniu na swoją rzecz klauzuli wykonalności, wszcząć nowe postępowanie egzekucyjne.

W Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2014 r., sygn. akt II CSK 196/14 zawarto tezę, że  przepis art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie określa przesłanek, jakim powinna odpowiadać dana czynność, aby mogła skutecznie przerwać bieg terminu przedawnienia. Nie ulega jednak wątpliwości, że chodzi tu o przedsięwziętą bezpośrednio we wskazanym w przepisie celu czynność nie kogokolwiek i przeciwko komukolwiek, ale czynność podjętą przez strony stosunku prawnego, leżącego u podstaw przedawniającego się roszczenia. Do przerwania biegu przedawnienia nie wystarczy wiec identyczność wierzytelności, niezbędna jest również identyczność osób, na rzecz których i przeciwko którym dana czynność, obiektywnie zdolna do przerwania przedawnienia, została dokonana. Przedawnienie jest bowiem instytucją prawa materialnego a nie procesowego, mimo że do przerwania biegu dochodzi, w zasadzie, przez czynności procesowe. Tak więc, chociaż ustawodawca tego nie wyartykułował, z istoty tej instytucji wynika, że przerwanie następuje w podmiotowych i przedmiotowych granicach czynności podjętej przez wierzyciela: dotyczy tego roszczenia, które jest zabezpieczone, dochodzone, ustalane lub egzekwowane, jest skuteczne przeciwko osobie, wobec której kieruje się czynność i z korzyścią na rzecz osoby dokonującej czynności.

Za ugruntowany należy uznać pogląd, że art. 192 pkt 3 k.p.c. stanowiący, że z chwilą doręczenia pozwu zbycie rzeczy lub prawa objętych sporem nie wpływa na dalszy bieg sprawy, nie ma zastosowania w postępowaniu egzekucyjnym. Cel bowiem tego postępowania jest inny - ma ono doprowadzić do zaspokojenia osoby materialnie uprawnionej. Niestosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. w postępowaniu egzekucyjnym (por. uchwała SN z dnia 5 marca 2009 r. III CZP 4/09, OSNC z 2010 r., nr 1, poz. 2) oznacza zatem, że jeżeli w toku postępowania egzekucyjnego dojdzie do zawarcia umowy przelewu egzekwowanej wierzytelności, to postępowanie egzekucyjne nie zmierza już do zaspokojenia wierzyciela, którego osobę wskazuje tytuł wykonawczy. Niemożność kontynuacji przez cesjonariusza toczącego się postępowania egzekucyjnego przedstawia się jako niewątpliwa, w tym postępowaniu wykluczone są przekształcenia podmiotowe.

Sąd Najwyższy opowiada się za niedopuszczalnością przekształceń podmiotowych w postępowaniu egzekucyjnym (uchwała SN z 29 października 2004 r., sygn. 63/ 04). (Wyjątkiem jest przepis art. 927 kodeksu postępowania cywilnego, który w sposób jednoznaczny dopuszcza udział nowego i dotychczasowego wierzyciela w postępowaniu, ale tylko takiego, którego przedmiotem jest egzekucja z nieruchomości.) Następstwo prawne, zaistniałe po wszczęciu egzekucji, wymaga, (z wyjątkami przewidzianymi w ustawie) nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w trybie art. 788 k.p.c.W związku z tym przyjąć należy, że nabywca wierzytelności, który przez umowę przelewu uzyskuje jedynie prawo do wierzytelności objętej dotychczasowym tytułem wykonawczym, a nie uprawnienie do kontynuowania wszczętego wcześniej przez inny podmiot postępowania egzekucyjnego.

Konkludując stwierdzić zatem należy, że skutki, jakie wiązały się z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego, odnoszą się do występujących w tym postępowaniu podmiotów i tytułu wykonawczego, na podstawie którego egzekucja była prowadzona. Dodać należy, że art. 124 k.c. stanowi, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo, a w razie przerwania przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone. Oznacza to, że przez czas trwania tego postępowania bieg przedawnienia, z korzyścią dla wierzyciela, pozostaje zwieszony. W postępowaniu egzekucyjnym chodzi o wierzyciela wymienionego w tytule wykonawczym. Ponadto wierzyciel, który utracił materialnoprawny status wierzyciela, ale dysponuje tytułem wykonawczym, może kontynuować egzekucję, a środkiem obrony dłużnika jest jedynie powództwo przeciwegzekucyjne z art. 840 §1 pkt 2 k.p.c. Kontynuując jednak egzekucję wierzyciel winien liczyć się z odpowiedzialnością odszkodowawczą za wyrządzoną dłużnikowi szkodę.

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące egzekucji jedynie w art. 826 k.p.c. stanowią o skutkach umorzenia postępowania egzekucyjnego wskazując, że umorzenie takie uchyla dokonane czynności egzekucyjne ale nie pozbawia wierzyciela możności wszczęcia ponownej egzekucji. Przepis ten nie rozstrzyga o skutkach materialnoprawnych umorzenia postępowania egzekucyjnego, ale przyjąć należy, że po umorzeniu postępowania egzekucyjnego, przedawnienie rozpoczęłoby bieg na nowo (art. 124 k.c.) - jednak w tych samych granicach podmiotowych (wynikających z tytułu wykonawczego), co wynika z istoty przedawnienia.

W opisanej sytuacji przyjąć należy upadek przerwy biegu przedawnienia spowodowanej wnioskiem o wszczęcie egzekucji.